photograph by Jandries Groenendijk

GEHEIMEN VAN DE MAASAI is een boek-DVD, die op 2 februari 2009 is verschenen bij uitgeverij Balans.

FILM: bekijk een fragment van de DVD door HIER te klikken ENGLISH: for some English chapters from the book, click HERE

De Maasai zijn een van de bekendste maar ook geheimzinnigste volken van Afrika. Zij hielden hardnekkig vast aan hun oude gebruiken en rituelen, terwijl om hen heen de westerse wereld oprukte. Nu wordt hun cultuur bedreigd.
Daarom namen de leiders van de Maasai enkele jaren geleden een opmerkelijk initiatief. Zij besloten hun geheime rituelen en ceremonies op beeld te laten vastleggen voordat ze voorgoed zouden verdwijnen. Ze willen hiermee aantonen, dat de Maasai juist door hun opmerkelijke en intact bewaard gebleven culturele erfgoed recht hebben op een eigen plaats in het moderne Kenia en Tanzania.

Geheimen van de Maasai is een boek met bijbehorende DVD en vormt de neerslag van dit project, dat zich heeft uitgestrekt over een periode van meer dan vijf jaar waarin geresearched, gefilmd en geschreven werd.

photograph by Jandries Groenendijk

Mijn collega Jandries Groenendijk groeide op in Kenia en is ingewijd als Maasai. Hij is professioneel filmer. De leiders van de Maasai vroegen hem om de taak van ‘officieel filmer’ van hun volk op zich te nemen. Hij heeft daarom inmiddels een grote hoeveelheid rituelen en ceremonies vastgelegd die nog nooit eerder zijn gezien door buitenstaanders.
De belangrijkste hiervan staan op de DVD ‘Geheimen van de Maasai’.

photograph by Jandries Groenendijk

In het boek bij de DVD doe ik verslag van de langdurige expeditie die ik met Jandries Groenendijk maakte naar het uiterste zuidwesten van Kenia. In een afgelegen berggebied wonen daar de Engidongi, vrij vertaald de priester-kaste van de Maasai. Het boek bevat een aantal intieme portretten van Maasai, de manier waarop ze leven, hun cultuur en tradities. Ook beschrijf ik een aantal rituelen die ik bijwoonde.
Hoogtepunt is het bezoek aan Mokompo, de opperste spirituele leider van de Maasai, die nog nooit eerder een gefilmd gesprek toestond. We verbleven lange tijd bij hem. Naast dit alles is het boek ook gewoon een spannend reisavontuur naar een van de laatste plekken in Afrika waar buitenstaanders nog niet eerder konden doordringen.

‘Geheimen van de Maasai’ schetst niet alleen de cultuur en tradities van de Maasai. Het gaat ook in op het conflict rond hun heilige bos, dat de Keniase overheid toeristisch wil exploiteren. Het bos is een belangrijke ceremoniële plaats en herbergt de grootste biodiversiteit van Oost Afrika. Tot dit ‘verboden’ bos kregen wij als eersten toegang. Hiermee gaat het boek ook over belangrijke actuele thema’s als milieu, duurzaam toerisme en lokale politiek.

Boek en DVD vormen samen kortom een uniek ooggetuige verslag in woord en beeld van een bedreigde ecologie en cultuur.

Lees een fragment

In dit fragment vertelt Toya, een voormalige Maasai krijger, hoe hij de overgangsceremonie van krijger naar jong volwassene heeft ervaren. Deze Eunoto ceremonie duurt circa vier dagen en staat ook op de DVD

We liepen in een rij het bos in, we bliezen op onze koedoehoorns, schreeuwden onze strijdkreten en hieven onze stok naar de lucht als teken van onze verbondenheid met Engkai. In de buurt van de vallei waar de Eunoto plaats zou vinden kwamen we steeds meer andere krijgers tegen. Net als wij kwamen ze in kleine groepjes uit de kraals van hun ouders. Sommigen kenden we, andere niet.

photograph by Jandries Groenendijk

Toen ik op de top van die heuvel kwam’ -Toya wijst met zijn stok naar de heuvel die wij ook beklommen hebben - ‘en ik zag de vallei voor me, vol met mensen, met koeien, met dansende krijgers, met vrouwen in hun mooiste kleren en met oloiboni’s uit alle delen van Loita maakte er zich een onbeschrijflijk gevoel van me meester. Ik voelde me groeien, ik besefte dat ik niet alleen maar Toya was, maar vooral een onderdeel van een groter geheel, ik weet niet hoe ik het uit moet drukken.’
Toya zwijgt even. Ik zie dat hij helemaal terug is op die emotionele dag.
'De vrouwen waren al weken bezig met het bouwen van de negenveertig hutten, die in een grote cirkel stonden. Daar moesten de krijgers in slapen, want de rituelen duren vier dagen. In het midden hadden ze de ceremoniële osiringa-hut gebouwd, die was een stuk groter. De osiringa was gemaakt door een speciale groep vrouwen. Omdat hij heilig is mogen er alleen vrouwen aan werken die geen seks hebben gehad buiten hun eigen leeftijdsgroep. In de osiringa vindt namelijk een speciale ceremonie plaats die voorbehouden is aan krijgers die nog maagd zijn. Zij staan bij iedereen in hoog aanzien omdat ze blijk hebben gegeven van grote zelfbeheersing.

photograph by Jandries Groenendijk

Mokompo, de opper-oloiboni, was ook al aangekomen om leiding te geven aan de laatste voorbereidingen. Er was een grote kraal waar rijke Maasai uit heel Loita ossen heen hadden gestuurd om tijdens de ceremonies te laten slachten. Er brandden vuren en boven de hutten wapperden grote rode vlaggen in de wind. Overal hoorde je de strijdkreten van groepjes krijgers die aankwamen en het gezang van de vrouwen die hen verwelkomden. Er heerste een hele speciale sfeer, iets van verwachting en opwinding maar ook van enorme kracht. Het oude gevoel dat de Maasai moeten hebben gehad toen iedere vijand voor ze op de vlucht sloeg en ze heer en meester waren van heel Oost-Afrika hing in de lucht.

photograph by Jandries Groenendijk

Het was een religieus gevoel, alsof onze god Engkai heel dichtbij was die dag. Engkai was in die vallei en wij waren allemaal bij Engkai. De volgende ochtend begonnen de rituelen. We hadden die nacht van opwinding nauwelijks geslapen. Eerst vormden de krijgers een grote rij. Iedereen was uitgedost in zijn beste wapenuitrusting. Overal zag je krijgers met hoofdtooien van leeuwenmanen of struisvogelveren en ik zag voor het eerst mannen die hun gezichten half rood en half wit hadden geschilderd. Dat zijn de krijgers die een vijand hebben gedood. We dronken enaisho uit grote kalebassen.’

‘We begonnen te dansen, honderden, duizenden krijgers tegelijk. We vormden formaties en voerden schijngevechten uit. We waren één, we zongen met één machtige stem en het geluid steeg op naar de hemel. Sommige krijgers raakten in vervoering door de kruiden in de enaisho,’ vertelt Toya. ‘Ze schokten en trilden, ze schreeuwden het uit, ze vielen op de grond en het schuim kwam uit hun mond. Twee van onze groep werden ook op die manier door Engkai aangeraakt, we moesten ze vasthouden zodat ze zichzelf niet zouden verwonden.

photograph by Jandries Groenendijk

Toen werd er een grote, zwarte os gebracht. Nergens was ook maar een enkel vlekje op zijn huid te ontdekken. Hij was dronken van het bier dat hem de dagen daarvoor was gevoerd en hij waggelde op zijn poten. Om zijn hoorns waren groene bladeren gevlochten en hij rook naar de zoete kruiden waar hij al weken mee gevoerd was. De negenenveertig grepen het beest bij de hoorns, drukten het op de grond en wikkelden de leren lendedoek van een jonge maagd om zijn snuit. Zo werd hij langzaam verstikt. De os moet op die manier worden gedood, zodat de heilige adem niet verloren gaat.

Het bloed werd afgetapt en opgevangen in een losgesneden huidflap. Een voor een moesten we knielen en namen we een slokje van het bloed, dat de oloiboni had vermengd met melk en speciale kruiden. Dat bezegelde de verbondenheid van onze leeftijdsgroep. Allemaal hadden we het bloed van dezelfde heilige os gedronken, we hoorden bij elkaar en dat zou tot onze dood zo blijven. Op die dag kreeg onze leeftijdsgroep haar naam.

photograph by Jandries Groenendijk

Terwijl de oude mannen de os voorzichtig begonnen te villen vertrokken de krijgers naar het bos. Op een speciale plek bij de beek hakten we op aanwijzing van de oloiboni’s brokken witte klei uit de helling van een klein heuveltje en maakten die zacht met het water dat aan onze voeten stroomde. We beschilderden elkaar met het witte spul, onze armen, onze benen, onze bovenlichamen en onze gezichten. We voelden ons geen mensen meer maar iets anders, iets groters en belangrijkers, we waren vergeten wie we waren, iedereen zong, danste en omhelsde elkaar, we waren één, de dapperste generatie Maasai-krijgers die er ooit was geweest. Toen keerden we terug naar de kraal om verder te zingen en te dansen. De meisjes waren er ook, ze vormden lange rijen en dansten met ons, ze zongen liederen, sommige waarin ze ons beledigden en zeiden dat we het krijgerschap vaarwel zeiden omdat we oud en laf waren geworden, andere om ons te prijzen, omdat we eindelijk zo verstandig waren om een kraal te beginnen.

Toen we klaar waren met de dans liepen we in een lange rij langs de oloiboni’s die ons zegenden door slokjes melk over onze hoofden heen te spugen. Daarna was het tijd om vlees te eten en honingbier te drinken. We gingen door tot we niet meer konden, tot iedereen in de hutten of zomaar ergens in het hoge gras in slaap viel en alleen de oude mannen en de oloiboni’s nog wakker waren.’

photograph by Jandries Groenendijk

(aan het einde van de ceremonie worden de krijgers kaalgeschoren)

Op YouTube kun je door HIER te klikken een fragment van vier minuten van de DVD bekijken.